هشت سال ابتدای زندگی هر شخص مهمترین و تاثیرگذارترین زمان در شکل‌گیری شخصیت اوست. انسان در این سال‌ها بیش از هر زمان دیگر در مقابل انواع خطراتی که سلامت جسمی و روانی او را تهدید می‌کنند، آسیب‌پذیر است. و بیش از هر زمان تحت تأثیر محیط اطراف خود قرار می‌گیرد. بنابراین افرادی که در سال‌های ابتدایی زندگی با آن‌ها تعامل داریم مهمترین نقش را در میزان سلامت روانی ما خواهند داشت. در شرایط عادی فرزند انسان عمده‌ی زمان کودکی خود را در کنار مادرش سپری می‌کند. و طبیعتاً تأثیر ویژگی‌های شخصیت مادر علاوه بر اثر ژنتیکی بیش از هر عامل محیطی دیگر برای فرزند خود دارای اهمیت می‌باشد. در این مطلب می‌خواهیم تأثیر ویژگی‌های شخصیتی مادر را بر سلامت روانی کودکان‌شان مورد بررسی قرار دهیم.
ویژگی‌های شخصیتی
ویژگی‌های شخصیتی الگوهای پایدار و مشخصی از تفکر، هیجانات و رفتار هستند که نوع تعامل فرد با محیط اجتماعی‌اش را تعیین می‌کنند. و به افکار و رفتارش جهت می‌دهند. یکی از مهمترین نظریات شخصیتی در حال حاضر، مدل پنج عاملی بزرگ شخصیت است. بر اساس این مدل، شخصیت انسان از پنج عامل اساسی تشکیل شده است که عبارتند از: روان‌رنجوری یا روان‌نژندی، برون‌گرایی، سازگاری یا باز بودن، استقبال از تجربه یا توافق و وظیفه شناسی یا وجدانی بودن. در ادامه ضمن تعریف هر کدام از این ابعاد شخصیتی، تأثیراتی که ممکن است بر سلامت روان فرزندان داشته باشند را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
– روان‌رنجوری یا روان‌نژندی : روان‌رنجوری با هیجانات و عواطف منفی مانند: اضطراب، استرس، خشم، افسردگی، شرم و تکانشگری همراه است. این ویژگی شخصیتی عاملی آسیب‌پذیر در مقابل اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب است. و همچنین احتمال اعتیاد به الکل و مواد مخدر را افزایش می‌دهد. مشخصه اصلی این ویژگی عدم ثبات عاطفی و بروز عواطف و هیجانات منفی است. طبیعتاً وجود این ویژگی مخرب در شخصیت مادر احتمال ابتلا به اختلالات روانی در فرزند را افزایش می‌دهد و سلامت روانی او را تهدید می‌کند.
– برون‌گرایی : این ویژگی شخصیتی مشخصه‌ی افراد پرانرژی است. و همواره با صمیمیت، جمع گرایی، جرأت، قاطعیت و هیجانات مثبت همراه است. مادرانی که دارای این ویژگی شخصیتی هستند، فضایی پر نشاط و با انرژی برای فرزندان خود مهیا می‌کنند. بنابراین وجود این ویژگی شخصیتی به سلامت روانی فرزندان کمک خواهد کرد.
– پذیرش یا باز بودن : افرادی که پذیرش بالایی دارند معمولاً دارای ویژگی‌هایی از قبیل همدلی، اعتماد، کنجکاوی، علاقه به هنر و خلاقیت هستند. دیگران را درک می‌کنند. و تلاش می‌کنند تعاملی سازنده با دیگران داشته باشند. مادران دارای این ویژگی شخصیتی، احتمالاً پیوندی دوستانه و رابطه‌ای صمیمانه با فرزندان خود ایجاد می‌کنند. و به واسطه خلاقیت و تنوع طلبی که در وجود خود دارند، فضایی مهیج برای بروز خلاقیت و استعدادهای کودک خود فراهم می‌کنند. نتیجتاً سلامت روان کودکانی که مادرانشان این ویژگی شخصیتی را دارند به مراتب بیشتر خواهد بود.
– سازگاری و توافق : افرادی که سازگاری بیشتری دارند، زمینه ساز همکاری و تعامل با دیگران هستند، رفتاری دوستانه و صمیمانه دارند، معمولاً با دیگران همراه می‌شوند، بیشتر به دیگران اعتماد می‌کنند و تلاش می‌کنند خود را با شرایطی که در آن قرار می‌گیرند وفق دهند. مادرانی که چنین ویژگی شخصیتی را داشته باشند، به فرزند خود احساس امنیت و آرامش می‌دهند. و با حمایت و همراهی لازم به او در مسیر رشد و پیشرفت فردی کمک می‌کنند. این فرزندان کمتر دچار استرس و اضطراب می‌شوند. و به رفتار های هنجارشکنانه تمایل پیدا می‌کنند.
– وظیفه‌شناسی : وظیفه‌شناسی ارتباط مستقیمی با خویشتنداری، احتیاط، نظم و مسئولیت‌پذیری دارد. افراد وظیفه‌شناس هدفمند و سخت‌کوشانه کار می‌کنند و اشخاصی با کفایت هستند. مادرانی که این ویژگی را داشته باشند، به درستی وظایفی که در قبال فرزندشان دارند را به انجام می‌رسانند. بنابراین فرزند هرگز احساس کمبود یا بی‌توجهی نخواهد داشت. علاوه براین قرار گرفتن در محیطی منظم و سازمان یافته، فرزند را برای مسئولیت‌پذیری، نظم و تلاش در جهت اهدافش آماده می‌کند.
نتیجه
پنج ویژگی که عنوان شد علاوه بر تاثیر چشمگیری که بر کیفیت زندگی فردی و اجتماعی اشخاص دارد، عاملی تعیین کننده در سلامت جسمی و روانی فرزندان خواهند بود. خوشبختانه با خودشناسی و همچنین شناخت دقیق این ویژگی‌ها می‌توان آن‌ها را کنترل یا تقویت کرد. پیشنهاد می‌شود پیش از اقدام برای فرزندآوری، با یک متخصص روانشناس مشورت کنید. با استفاده از تست‌های شخصیت استاندارد، ویژگی‌های مثبت و منفی خود را بهتر بشناسید. و ضمن تلاش برای ارتقای سطح سلامت روانی خود، شرایطی ایجاد کنید که فرزند شما با کمترین آسیب‌پذیری در برابر ابتلا به اختلالات روانی با آرامش رشد کند.
نویسنده: مطهره هویدا
