سیر تحول آموزش و پرورش در تاریخ (بخش سیزدهم قرن 20 میلادی)

قسمت اول

در قرن بیستم میلادی با توجه به تأثیراتی که از قرن ۱۹ میلادی گرفته است، شاهد تحولات بنیادی بسیاری از جهت سیاسی، علمی، هنری، فرهنگی، اجتماعی و … هستیم. همانطور که قبلاً در بخش‌های مختلف مطالب سیر تحول آموزش و پرورش در تاریخ گفتیم این اتفاقات و حوادث تأثیر مستقیمی بر فرهنگ داشته و همینطور تحولات فرهنگی نیز تأثیر بسیاری بر روی شکل‌گیری ساختار نظام آموزشی دارد. از این رو به اجبار در چند قسمت از سیر تحول آموزش و پرورش در تاریخ قرن بیستم به بررسی رویدادهای این سده خواهیم پرداخت.

در سده‌ی بیستم میلادی تغییرات قابل توجهی در شیوه‌ی زندگی مردم بواسطه‌ی تغییرات بدست آمده از نتیجه پیشرفت‌ها و نوآوری‌های فنی، پزشکی، اجتماعی و سیاسی ایجاد شد. در این قرن مردم با اصطلاحاتی چون جنگ جهانی، قتل عام قومیتی، جنگ هسته‌ایی، سفر فضایی و … آشنا شدند و این اصطلاحات به دایره لغت آن‌ها اضافه گردید. مفهوم این اصطلاحات تأثیرات زیادی بر نوع تفکر و منش مردم گذاشت که آثار آن در سبک زندگی آن‌ها قابل مشاهده است.

تحولات قرن بیستم میلادی را می‌توان به دسته‌های مختلف تقسیم‌بندی نمود که هر کدام از این تحولات تأثیر مختص خود را بر روی نظام آموزشی این قرن دارد.

• تحولات سیاسی
• تحولات و پیشرفت‌های علمی
• تحولات فرهنگی هنری
• تحولات رسانه‌ایی و مطبوعاتی
• تحولات فلسفی و فکری
• تحولات اقتصادی و صنعتی

تحولات سیاسی

در هر تحولی چه فرهنگی و هنری باشد و چه علمی و اجتماعی، می‌توان تأثیر تحول سیاسی را در آن‌ها مشاهده نمود. در اصل یکی از مهم‌ترین تحولات در دنیا که بر همه‌ی ارکان اجتماعی تأثیر می‌گذارد، تحولات سیاسی است و نظام آموزشی نیز از این حیث مستثنی نمی‌باشد. از اتفاقات مهم سیاسی قرن بیستم میلادی که تأثیر به‌سزایی در تمامی امور و به طبع در نظام آموزشی داشته است، می‌توان به جنگ جهانی اول اشاره کرد. این جنگ در سال ۱۹۱۴ آغاز و تا سال ۱۹۱۸ به طول انجامیده است. این جنگ سبب نابود شدن امپراتوری‌هایی چون عثمانی و آلمان گشت و همچنین دلیل به وجود آمدن کشورهای جدید و انقلاب‌های دیگر چون انقلاب روسیه بود. همانطور که قبلاً گفته شد این تحولات که نتیجه جنگ جهانی اول است باعث تحولات فرهنگی مختلفی در اکثر جامعه‌ها شد و این تحولات فرهنگی، نیاز به مکملی چون آموزش داشتند تا بتواند به درستی و به صورت گسترده در جامعه رخ دهد، از این جهت این تحولات فرهنگی سبب تحولات در نظام آموزشی کشورها گردید و اینگونه جنگ جهانی اول بر شکل‌گیری و تغییر ساختار نظام آموزشی کشورها تأثیرگذار بود.

جنگ جهانی دوم از دیگر رخ‌دادهای عظیم قرن بیستم میلادی است. این جنگ در سال ۱۹۳۹ در پی حمله آلمان به کشور لهستان آغاز گردید و در ادامه قدرت‌های بزرگ دیگر نیز وارد این جنگ شدند. این کشورها تمامی ساختارهای خود از جمله اقتصاد، علم و دانش و … خود را در جهت نظامی به‌کار بستند تا بتوانند در این جنگ به دستاوردهای مد نظر خود برسند. در طول جنگ جهانی دوم بیش از ۱۰۰ میلیون انسان در بیش از ۳۰ کشور جهان درگیر این رویداد شدند و کشته‌های فراوانی بر جای‌گذاشت و نهایتاً در سال ۱۹۴۵ و ۹ روز پس از خودکشی رهبر آلمان نازی یعنی هیتلر به پایان رسید.

پس از جنگ جهانی دوم ساختارهای اجتماعی و نظام‌های قدرت جهانی دچار دگرگونی بسیاری شد و سازمان ملل متحد برای پیش‌گیری از تکرار این اتفاقات تشکیل شد. این سازمان با توجه به نیاز‌ جامعه‌های مردمی آن دوره تحولات بنیادی در امر آموزش ایجاد کرد و تأثیر مستقیمی بر نظام آموزشی کشورها داشت؛ یکی از سازمان‌های تأثیرگذار در امرآموزش یونیسف است که زیر نظر سازمان ملل به فعالیت می‌پردازد.

پس از پایان جنگ جهانی دوم کشور آلمان به دو قسمت آلمان غربی و آلمان شرقی تبدیل شد. اداره آلمان غربی با تأثیرپذیری کشور آمریکا صورت می‌پذیرفت و آلمان شرقی از شوروی تأثیرپذیر بود. در مقایسه این دو کشور یعنی آلمان شرقی و غربی به راحتی می‌توان متوجه نتیجه بکارگیری دو رویکرد متفاوت شد. آلمان غربی به مراتب بسیار پیشرفته‌تر از آلمان شرقی به کار خود ادامه می‌داد. یکی از دلایل عقب ماندگی آلمان شرقی وجود رویکرد کمونیستی در این کشور بود. تأثیر این رویکرد در تمامی ساختارهای اجتماعی، اقتصادی، علمی، صنعتی و آموزشی آلمان شرقی قابل مشاهده است. در نهایت پس از گذشت ۲۸ سال و با فرو ریختن دیوار برلین دو کشور آلمان غربی و شرقی متحد شده و به صورت آلمان کنونی در آمدند.

فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی یکی از دیگر اتفاقات سیاسی مهم قرن بیستم میلادی است که به‌واسطه این فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تبدیل به ۱۱ کشور مستقل شد. در اتحاد جماهیر شوروی رویکرد غالب در نظام آموزشی این کشور کمونیسم بود و پس از فروپاشی این کشور، رویکرد کمونیسم رو به افول نهاده و کشورهای استقلال یافته طبق اهداف خود به تنظیم نظام آموزشی خود پرداختند و رویکردهای مدنظر خود را در این نظام آموزشی بکار گرفتند.

در قرن بیستم میلادی اتفاقات ژئوپلیتیک فراوانی رخ داد، که مهم‌ترین آن‌ها که بیشترین تأثیر را در امر آموزش داشتند را ذکر نمودیم. در قسمت‌های بعدی سیر تحول آموزش و پرورش در تاریخ قرن ۲۰ میلادی به دیگر تحولات خواهیم پرداخت و تأثیر آن‌ها را بر نظام آموزشی مورد بررسی قرار خواهیم داد.