هراس اجتماعی

هراس اجتماعی در علم روانشناسی نوعی اختلال روانی در حوزه فردی است که به شکل ترس از حضور در مکان‌های عمومی بروز پیدا می‌کند. اما در علم جامعه‌­شناسی این شکل از اختلال در حوزه رفتارهای اجتماعی جامعه بررسی می‌شود که البته این دو شاید دقیقاً منطبق بر هم نباشند اما به شدت می‌توانند بر یکدیگر اثر بگذارند. در طول تاریخ پدیده‌های مختلفی موجب بروز هراس اجتماعی در جامعه می­شوند که معمولاً پس از آن شاهد بروز اختلالات روانی فراگیر در حوزه فردی هستیم. بدین معنی که از پدیده‌ای هراس انگیز که معمولاً با شایعات فراوانی در جامعه همراه خواهد بود به اختلالات رفتاری در افراد جامعه می‌رسیم، در حالی که شاید آن پدیده که منشأ اصلی اختلالات در حوزه اجتماعی بوده بعد از مدت کوتاهی برطرف شود، اما عواقب و پیامدهای آن در حوزه فردی و تک تک افراد جامعه برای مدت زمان طولانی باقی بماند.

در این راستا می‌­توان به پدیده قحطی اشاره کرد که در گذشته در برخی جوامع رخ داد، پس از مدت زمانی قحطی بر طرف شد اما رفتارهای دفاعی مردم در برابر قحطی که در بهترین شکل آن به صورت صرفه­‌جویی افراطی بروز پیدا کرد تا نسل‌های بعد نیز در سطح جامعه باقی ماند. عواقب ناخوشایند این پدیده‌­ها عملاً سرمایه‌های اجتماعی را از بین می‌برند. هرچند که به لحاظ منطقی نمی‌بایست چنین اتفاقی رخ دهد، چراکه این نمونه از نتایج محصول استدلال استقرایی و تعمیم جزء به کل است، اما واقعیت موجود در جوامع مختلف حاکی از رفتارهای احساسی افراد جامعه است. در چند سال اخیر در ایران خودمان نیز وقایعی رخ داده که جزء همین دسته از پدیده‌ها محسوب می‌شوند، در این خصوص می­‌توان به حوادث اخیر از جمله سقوط هواپیمای اکراینی و شیوع بیماری کرونا اشاره کرد. در پی این حوادث شاهد رفتارهای احساسی از سوی مردم جامعه هستیم که به شکل ترس از مسافرت‌های هوایی یا حضور در جامعه از ترس ابتلا به بیماری بروز پیدا می‌کند. در این بین رسانه‌های جمعی که منبع اصلی آگاهی مردم از اخبار حوادث روز جامعه هستند می‌توانند بیشتر به این رفتارهای احساسی دامن زده یا از بروز آن جلوگیری کنند، اما واقعیت دنیای امروزی حاکی از آن است که رسانه‌های رسمی معمولاً به دنبال جذب مخاطب بوده و با این سیاست راهبردی تیترهای زرد و هیجانی را برای جذب مخاطب به کار می‌برند. این مسئله می‌تواند زنگ خطری برای سلامت اجتماعی و روانی مردم و جامعه باشد. ویروس کرونا دیر یا زود ریشه­‌کن می‌­شود اما هراس اجتماعی فراگیر در بین مردم موجب بروز عادت‌های غلط و افراطی در حوزه بهداشت و سلامت فردی و اجتماعی خواهد شد که در بهترین حالت موجب بروز وسواس پاکیزگی و ترس از بیماری می‌شود که بی شک تبعات سنگین روانی و اجتماعی- اقتصادی بر افراد جامعه تحمیل خواهد کرد. بر همین اساس شایسته است مردم و مسئولان از ایجاد جو احساسی کاذب در جامعه اجتناب کرده و نسبت به این پدیده و پدیده‌های مشابه یک رویکرد کاملاً علمی و منطقی در پیش گیرند. در این صورت حتی می‌­توان این تهدید اجتماعی را به فرصتی برای ارتقاء سطح فرهنگ مردم در حوزه‌های مختلف فردی و اجتماعی تبدیل کرد.

نویسنده: محسن شیروانی