در مجموعه مطالب اول سیر تحول آموزش و پرورش در تاریخ به بررسی تمدن‌های باستان نظیر چین، ایران، یونان، هند و مصر پرداخته شد. در این تمدن‌ها شاخص‌ترین وجه حکومتی توجه به امر آموزش است که برای تربیت افراد وفادار و همچنین دارای خط فکری متناسب با رویکردهای حکومت، از آموزش و پرورش بهره می‌بردند. یکی از نکات قابل توجه این است که در تاریخ، تمدن‌هایی ماندگار شدند که دارای سیستم آموزشی برنامه‌ریزی شده و هدفمند بودند.
نظام آموزشی این تمدن‌ها را می‌توان به صورت خلاصه اینگونه بیان کرد:
| تمدن | بازه تاریخی | رویکرد ها | متولیان | افراد تأثیرگذار |
| چین | ۵۰۰۰ (ق.م) | انسان‌گرایی (کنفوسیوس) | معلمان دربار | کنفوسیوس |
| ایران | ۳۲۰۰ (ق.م) | انسان‌گرایی، وطن‌پرستی | مغ‌ها | زرتشت و مغ‌ها |
| یونان | ۲۰۰۰ (ق.م) | خردگرایی، نظامی‌گری | معلمان | سقراط، افلاطون، ارسطو |
| هند | ۲۰۰۰ (ق.م) | لذت‌گرایی افراطی (کلبیون)، بودائیسم | روحانیون مذهبی | روحانیون، بودا |
| مصر | ۳۰۵۰ (ق.م) | قدرت‌گرایی | کاهنان | کاهن تعلیم و تربیت |
نکته‌های آموزشی:
چین باستان:
- تمرکز بر روی انسان و هستی او
- به‌کارگیری افراد تربیت شده در کادر اداری
- توجه به احترام پیشینیان و آداب و رسوم
- وجود مراکز آموزشی در تمامی نقاط چین باستان
- انتقال افکار و اندیشه‌های چینی به دیگر کشورها مانند کره و ژاپن از طریق مراکز آموزشی بین‌المللی
ایران باستان:
- آموزش عمومی برای تمام اقشار جامعه
- تمرکز بر خصایص والای انسانی
- پرورش روحیه وطن پرستی
- ایجاد محل آموزش عالی در جندی شاپور
- وجود تفکرات یکتا پرستی زرتشتیان در آموزش
- پرورش دانشمندان برجسته
- نظام آموزشی خلاقانه
یونان باستان:
- نظام آموزشی خارق‌العاده از نظر تفکر آموزشی
- وجود نظریات فلاسفه نامی یونان مانند سقراط، افلاطون، ارسطو
- ایجاد روش نوین تعلیم و تربیت
- پرورش فیلسوفان، هنرمندان، دانشمندان و سیاستمداران به صورت همزمان
- به‌کارگیری چند رویکرد مختلف در نظام آموزشی
هند و مصر باستان:
- آموزش بر اساس طبقه اجتماعی
- محوریت مذهب در آموزش و پرورش
- تأثیر اهداف حکومتی بر رویکردهای آموزشی
- جایگاه ویژه معلمان در جامعه
- محل تدریس در فضای باز و معابد
با بررسی نظام آموزشی تمدن‌های باستان می‌توان نتیجه گرفت که تمدن‌ها با بهره‌گیری از نظام آموزشی، توانستند بستر مناسبی را برای ثبات و تداوم نظام‌های حکومتی فراهم کنند و همواره آن را رو به پیشرفت سوق دهند و به‌واسطه‌ی تعلیم و تربیت راهکارهایی برای رفع مشکلات پیش آمده در دست داشته باشند. تفاوت این تمدن‌ها در به‌کارگیری رویکردها می‌باشد، که آن نیز به علت وجود تفاوت در اهداف آن‌ها است. تأثیر این رویکردها چنان زیاد است که می‌توان پس از گذشت سالیان زیاد نیز همچنان آثار آن را در جامعه‌ی کنونی مشاهده کرد، همچون رویکرد وطن پرستی در ایران باستان که به عنوان یک ارزش در فرهنگ ایران نمود پیدا کرده است. به طورخلاصه می‌توان اینگونه بیان کرد که رویکردها در نظام‌های گوناگون همچون نظام‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و آموزشی نقش قابل توجهی را ایفا می‌کند که در سلسله مقالات سیر تحول آموزش تلاش شده است تا این رویکردها به شکل دقیق و قابل درک در اختیار مخاطبان قرار بگیرد.
نویسنده: سید میلاد نوابی
