تمامی ایدئولوژی‌ها شاخه‌های منشعب شده از جهان‌بینی هستند که به طور‌کلی راهنمای حرکت به سمت هدف و راه‌ها و ابزارهای رسیدن به آن را مشخص می‌کنند. جهان‌بینی‌ها پاسخگوی سوالات کلی پیرامون هستی و جهان‌اند که از نظر مفهومی به دو گروه مادی و الهی و از منظر روش‌شناختی به چهار گروه علمی، عرفانی، فلسفی و دینی تقسیم می‌شوند. ایدئولوژی لیبرالیسم
لیبرالیسم یک ایدئولوژی است که از جهان‌بینی مادی و فلسفی به وجود آمده و مجموعه‌ای از روش‌ها و تفکراتی است که به دنبال فراهم کردن آزادی بیشتر برای انسانها است. آزادی در تفکر لیبرالیسم یک ارزش به شمار می‌آید که تمامی ابعاد و مسائل مختلف زندگی انسانی را تحت الشعاع قرار داده و بر آزادی تمام اقلیت‌ها، افراد و ملت‌ها تاکید دارد.
لیبرالییسم ایدئولوژی جامعه غرب صنعتی و محصول فروپاشی جامعه فئودالی و رشد جامعه سرمایه‌داری است و به طور‌کلی آرمان‌های جامعه متوسط صنعتی که در آن دوران (شکل‌گیری لیبرالیسم) رو به افزایش بودند را نشان می‌دهد. از همین‌رو لیبرالیسم از زمان پیدایش خود با کاپیتالیسم پیوند تنگاتنگی داشته است. لیبرالیسم و کاپیتالیسم آموزه‌هایی سیاسی بودند که به حکومت‌های استبدادی و جامعه فئودالی حمله می‌کردند و در مقابل از قانون اساسی و حکومت‌های نمایندگی حمایت می‌کردند.
لیبرالیسم دارای عناصر و مؤلفه‌هایی همچون آزادی، برابری، رضایت، فردگرایی، عقل، مدارا و . . . است که در تمامی اشکال لیبرالیسم مشهود هستند. لیبرالیسم دارای انواع مختلفی است که شامل لیبرالیسم کلاسیک، لیبرالیسم سوسیالیستی، لیبرالیسم مدرن و نئولیبرالیسم که هرکدام از آنها در برخی از ارزش‌ها دارای تفاوت‌هایی هستند و بر برخی از ارزش‌ها تأکید بیشتری دارند.
آزادی اصلی‌ترین و مهم‌ترین عنصر مطرح در ایدئولوژی لیبرالیسم است که یکی از مؤلفه‌های اساسی در نظام‌های فکری وضع طبیعی و نظریات اندیشمندان قرن هفدهم مانند لاک، هابز، مونتسکیو و . . . است. آزادی در تفکر فلاسفه طبیعت‌گرا یکی از اصلی‌ترین حقوق هر انسانی است و نقش دولت‌ها تامین این آزادی به شکل مطلوب خود است.
مطلق بودن آزادی در تفکر لیبرالیست‌ها یک ارزش مطلق است و این آزادی تا جایی ادامه دارد که موجب اخلال در آزادی دیگران نشود و خطری برای سایر افراد نداشته باشد. آزادی از این منظر، آزادی بی قید و شرط اما مسئولانه و بر اساس قانون اساسی است و راهی برای جلوگیری از ایجاد افسارگسیختگی در جامعه است. تمرکز قدرت بزرگترین دشمن آزادی به شمار می‌رود که بیشترین آسیب را نیز به آزادی فردی می‌رساند.
جنبه‌هایی از آزادی که در لیبرالیسم مطرح می‌شوند آزادی‌هایی هستند که در دوران مدرن و پس از رنسانس و اصلاح دینی اهمیت و رواج یافته‌اند. لیبرالیسم بر ارزش اخلاق، کرامت انسانی و شخصیت انسان تمرکز دارد و بر این اساس است که لیبرالیسم معتقد است که با هر انسانی باید همچون غایت فی نفسه‌اش رفتار شود و نه به عنوان ابزاری برای رسیدن به اهداف و منافع دیگران. در ایدئولوژی لیبرالیسم حوزه خصوصی افراد محترم است و بر این اساس نباید مورد دخالت و یا کنترل دیگران قرار بگیرد.
لیبرالیسم آزادی را وسیله‌ای برای رسیدن انسانها به اهدافشان در نظر می‌گیرد و آن را ابزاری ضروری برای پیشرفت بشر می‌داند که تمام افراد به آن نیاز دارند و به این دلیل است که نباید آزادی را قربانی منعت دیگران کرد و هر انسانی باید از این حق طبیعی خود بهره مند گردد تا بتواند آنطور که می‌خواهد و باور دارند زندگی و عمل کند.
در یک حکومت لیبرالی، آزادی بیان و انعطاف داشتن و تساهل نسبت به عقاید و تفکرات دیگران حائز اهمیت است. از نظر لیبرال‌ها، تمامی افراد جامعه برای بیان عقایدشان، حتی عقاید نادرست نیز باید از آزادی برخوردار باشند. لیبرالیست‌ها به دنبال آزادی از کنترل، محدودیت، اجبار و مداخله دولت هستند.
برابری از دیگر مؤلفه‌های شاخص در ایدئولوژی لیبرالیسم است. از این منظر تمامی انسانها با ارزش‌های یکسانی به دنیا می‌آیند و تفاوتی بین انسانها از نظر ذاتی و اخلاقی وجود ندارد. بر این اساس برابری انسانها در حقوق و امتیازات مدنی باید مورد توجه قرار بگیرد و در قانون اساسی این مساله لحاظ شود. برابری مورد نظر در ایدئولوژی لیبرالیسم، برابری در فرصت برای زندگی و پیشرفت است. در ایدئولوژی لیبرالیسم افراد از استعداد، شوق و یا توانایی‌های یکسانی برابر نیستند و بر همین اساس لیبرالیست‌ها برابری در موضوعات اجتماعی و اقتصادی را رد می‌کنند. رویکرد آنها در اصل برابری رویکرد شایسته سالاری است که منظور از آن استفاده از استعدادها و توانایی‌ها در کنار کار سخت و تلاش بی وقفه است.
جامعه ایده‌آل لیبرالیست‌ها جامعه‌ای است که برای تمامی افراد آن جامعه فرصت‌های برابر وجود دارد و تمامی امکانات در اختیار تمامی افراد قرار می‌گیرد و هر کس با توجه به قابلیت‌ها و توانمندی‌های خود می‌تواند هر موقعیتی در جامعه را برای خود به دست آورد. لیبرالیسم مشوق شایستگی، پشتکار و خلاقیت است و پاداش دادن به افراد متناسب با شایستگی‌شان را مورد ستایش قرار می‌دهد.
باور به ساختار عقلانی جهان و رویکرد عقل‌گرایی از دیگر مؤلفه‌های شاخص در ایدئولوژی لیبرالیسم است. باور به وجود عقل بستری را فراهم می‌سازد که از طریق آن می‌توان به جای توسل به جنگ و خونریزی، با استدلال و گفتگو به پیشرفت بشر کمک کرد و از این طریق به رفع اختلافات پرداخت. نگاه عقلانی به جهان راه را برای پژوهش نقادانه هموار می‌سازد و این باور را در افراد ایجاد می‌کند تا از طریق داوری خردمندانه به رفع مسائل و مشکلات جهان پیرامون خود بپردازند.
در ادامه مطلب ایدئولوژی لیبرالیسم – قسمت اول به شرح سایر مولفه‌های شاخص در نظام فکری لیبرالیسم (ایدئولوژی لیبرالیسم – قسمت دوم) خواهیم پرداخت.
نویسنده: نفیسه رضوانی زاده
منابع:
- هیوود، اندرو، سیاست، عبدالرحمن عالم، تهران، چاپ نهم، نی
- دیلینی، تیم، نظریه های کلاسیک جامعه شناسی، بهرنگ صدیقی- وحید طلوعی، تهران، چاپ دوازدهم، نی
- هوگارد، مارک، لیبرالیسم، پری آزرم وند، اطلاعات سیاسی – اقتصادی مرداد و شهریور ۱۳۸۳ شماره ۲۰۳ و ۲۰۴ از صص ۱۴۶-۱۵۷
- پلامناتز، جان، لیبرالیسم، خشایار دیهیمی، فلسفه و کلام ، ناقد، اسفند ۱۳۸۳ شماره ۱ از صص ۵۷-۱۲۰
مطالب مرتبط:
