با رشد بیش از پیش تعداد اندیشکده‌ها، این تفکر که ماهیت اندیشکده چیست و چه کاربردی در جامعه دارد، باعث بروز آراء و نظریات بی‌شماری می‌شود که همگی یک ریشه دارند، اما تعداد شاخ و برگ‌های آنها زیاد و متنوع است. همان‌طور که در مطلب «چیستی و ماهیت اندیشکده» گفته شد، تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌های نادرست در چند دهه ی گذشته، یکی از عوامل مهم در ایجاد و شکل‌گیری شرایط نامطلوب و بحرانی است. این آسیب نتیجه نبود یک رابطه‌ی مناسب میان نظام علمی ـ دانشگاهی و نظام سیاست‌گذاری است. یکی از ابهاماتی که پیرامون مسأله اندیشکده‌ها وجود دارد تفاوت میان آنها با پژوهشکده‌ها است که این سؤال را به ذهن متبادر می‌سازد که آیا اندیشکده‌ها همان پژوهشکده‌ها هستند؟ چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی میان آنها وجود دارد؟
تفاوت اندیشکده و پژوهشکده
عمده‌ترین تفاوت اندیشکده با پژوهشکده در ساختار کلی آنها و همچنین در هدف و مخاطبانشان است. در پژوهشکده همان‌طور که از نام آن پیداست، فعالیت مؤسسه بر روی انجام پژوهش، مطالعه و تحقیق علمی تمرکز یافته است اما در اندیشکده فعالیت مؤسسه بر روی فکر و ایده متمرکز شده است. هدف پژوهشکده‌ها توسعه علم است اما هدف اندیشکده‌ها کاربردی کردن علم است و در نهایت مخاطبان پژوهشکده‌ها، محققان و پژوهشگران هستند اما مخاطبان اندیشکده‌ها سیاست‌گذاران، مدیران و مردم هستند. تنها شباهت میان اندیشکده‌ها و پژوهشکده‌ها در توجه به علم است.
تفاوت‌های اندیشکده و پژوهشکده:
- اندیشکده در حوزه پژوهش‌های راهبردی و حل مسائل کلان فعالیت میکند، اما پژوهشکده در حوزه گسترش و ترویج علم فعالیت میکند.
- اندیشکده سازمانی است که به تحلیل پژوهش‌های انجام شده می‌پردازد و نتایج حاصل از این پژوهش‌ها را در قالب سیاست و دستورالعمل در اختیار سیاست‌گذاران و مدیران و همچنین مدل‌های عملیاتی و اجرایی برای مردم و مسئولان قرار می‌دهند. اما پژوهشکده سازمانی است که به مطالعه، تحقیق و پژوهش می‌پردازد و نتایج حاصل از مطالعات را در قالب مقاله و نظریه‌های علمی و مدل‌های تجریدی در اختیار محققان و پژوهشگران قرار می‌دهد.
- اندیشکده‌ها گروه یا مؤسساتی هستند که با هدف انجام پروژه‌های مطالعاتی راهبردی و حل مسائل کلان کشور تأسیس شده‌اند و با ارزیابی سیاست‌های موجود، تصمیمات سیاستی جدیدی را پیشنهاد می‌دهند. پژوهشکده‌ها نیز در شکل یک گروه و یا مؤسسه که برای ترویج علم و دانش تأسیس شده و با مطالعه و تحقیق و پژوهش مسیر علم آموزی و کسب دانش را هموار می‌سازند.
- اندیشکده‌ها، سازمان‌های تحلیل پژوهش‌های انجام شده در حوزه سیاست عمومی هستند که با تمرکز بر سیاست‌گذاری به تولید تحقیقات، تحلیل و ارائه توصیه‌های سیاستی در مورد مسائل داخلی و خارجی کشور پرداخته و این امکان را برای سیاست‌گذاران فراهم می‌آورند تا با اتکا به اطلاعات لازم در مورد سیاست‌های عمومی تصمیم‌گیری کنند. اما پژوهشکده‌ها از چنین ساختاری برخوردار نیستند.
- اندیشکده نهادی است که تحقیقات پایه و کاربردی را که محققان و پژوهشگران انجام داده‌اند را به زبانی قابل‌فهم، مورد اعتماد و دست‌یافتنی برای سیاست‌گذاران و مردم ترجمه میکند. در حالی که پژوهشکده‌ها تحقیقات علمی را خودشان ایجاد می‌کنند.
- شناسایی زودهنگام مسائل جدید و مهم از دیگر فعالیت‌های شاخص اندیشکده‌ها است که پیش‌بینی می‌شود جامعه در آینده با آنها رو به رو خواهد شد و بر همین اساس اندیشکده‌ها در جلب توجه سیاست‌گذاران هستند و مردم به سمت آن مسائل تلاش می‌کنند اما پژوهشکده‌ها به‌طور عمومی به بررسی و تحقیق در زمینه مسائل موجود در زمان حال می‌پردازند.
- به طور کلی اندیشکده‌ها مکان‌هایی برای انتقال تجربیات سیاستمداران بلند پایه دولتی و صاحب‌نظران هستند که از طریق برگزاری جلسات هم‌اندیشی، سمینار و… از تجربیات و نظریات آنها برای استفاده در توصیه‌های سیاستی آتی استفاده می‌کنند.
- پژوهشکده‌ها به‌طور معمول از طریق سفارش‌هایی که از طرف دانشگاه‌ها به آنها داده می‌شود به تحقیق و پژوهش در همان موضوع مشخص پرداخته و محصول گردآوری شده را در قالب مقاله در اختیار محققان و پژوهشگران دانشگاهی قرار می‌دهند و از این طریق باعث ترویج علم می‌شوند. اندیشکده‌ها به طور معمول به دنبال کشف مسائل مهم در تمامی موضوعات جامعه و ارائه راهکار و روش‌های راهبردی و کاربردی بوده که برای این مهم زبان علم را به زبانی ساده، گویا و قابل‌فهم تبدیل نموده و در نهایت یافته‌های خود را در اختیار سیاست‌گذاران، مدیران و مردم قرار می‌دهند.
- به طور کلی می‌توان این‌طور عنوان کرد که تمرکز عمده پژوهشکده‌ها بر ارائه داده‌های علمی به‌صورت تئوری است و تمرکز عمده اندیشکده‌ها بر بررسی داده‌های علمی به‌صورت عملی و اجرایی است. تفاوت اندیشکده و پژوهشکده
نویسنده: مریم جهانبخش
